अध्याय – १५ उपकल्पनीय/कल्पनाध्याय
चरक संहिता सूत्रस्थान अध्याय
– १५ उपकल्पनीय/कल्पनाध्याय
Ref.-
Ø आतुरालय
Ø संभार द्रव्य प्रकरण- उद्देश्य
– वमन विरेचन व्यापद् प्रतिकारार्थ
Ø “तुल्यं भवति ज्ञानं अज्ञानेनं
इति ।
Ø सर्वकर्मणा सिद्धि- सम्यक्
प्रयोग निमित्ता
Ø व्यापद् – असम्यक् प्रयोग
निमित्त
Ø वमन विरेचन प्रकरण (सूत्र
स्थान )
वमन
रोगी- सुखोषितं,सुप्रजीर्ण भक्तं,शिरःस्नात्,अनुलिप्तगात्रं
मदनफल कषाय की मात्रा
– “प्रतिपुरुषमपेक्षितव्यानि”
(काश्यप- २ अंजलि, ३ अंजलि, ४ अंजलि –क्रमशः-हीन,मध्यम,उत्तम
मात्रा)
कषायपान उपरान्त – मूहुर्तमनुकांक्षेत्
वमन प्रक्रिया प्रासंगिक
लक्षण-
ü
स्वेदप्रादुर्भावेण - दोष प्रविलयन
ü
लोमहर्षेण – दोषचलायमान
ü
आध्मानेन – कुक्षिगतं ( कुक्षि में आगमन)
ü
हृल्लासास्यास्त्रवण – दोष उर्ध्वमुखी
रोगी की स्थिति- जानुसम आसन
परिचारक – लालाटप्रतिग्रहे,नाभिप्रपीडने,पृष्ठोन्मर्दने
पश्चात् कर्म – पाणिपाद प्रक्षालन, एक मूहुर्त तक आश्वासन,धूमपान
विरेचन
त्रिवृत्त कल्क की
मात्रा – १ अक्ष/ कर्ष/तोला
(काश्यप- वामक कषाय की आधी = 1 अंजलि, 1.5 अंजलि, 2 अंजलि –क्रमशः-हीन,मध्यम,उत्तम
मात्रा)
पश्चात् कर्म- No धूमपान
वमन-विरेचन व्यापद् / उपद्रव
– अतियोग अयोग =१०
वमन अतियोग- फेनिलरक्तचन्द्रिकोपगमनं,उर्ध्वगा वातरोगाः ।
Ref.- “मलापहं रोगहरं
बलवर्णप्रसादनम् । पीत्वा संशोधनं सम्यगायुषा
युज्यते चिरम् ॥ For - संशोधन
Comments
Post a Comment