चरक सूत्रस्थान अध्याय -१० महाचतुष्पाद
चरक सूत्रस्थान अध्याय -१० महाचतुष्पाद
आत्रेय-मैत्रेय
संवाद-
आत्रेय- तत भेषजम
युक्तियुक्तं
(भेषज=षोडषकलं चतुष्पादं भेषजं इति।)
मैत्रेय-तत चिन्त्यते भेषजमभेषजेनाविशिष्टं
इति।
उदा.- श्वभ्रे सरसि वा प्रसिक्तमल्पमुदकं।
= संतर्पण,संशोधन
नद्यां वा स्यन्दमानायां पांसुधाने
वा पांसुमुष्टिः प्रकीर्णः इति।
आत्रेय-* न हि सर्वेव्याध्यो
भवन्त्युपायसाध्याः।
*न हि भेषजसाध्यानां व्याधीनां भेषजमकारणं
भवति।
*न्युनान् धातुन् पूरयामः व्यतिरिक्तान्
हासयामः ।
*अर्थ विद्या यशोहानिं उपकोशमसंग्रहम्
।( असाध्य रोगों की चिकित्सा करने पर हानि)
साध्यासाध्यता भेद-
साध्य- २
= सुखसाध्य तथा कृच्छ्रसाध्य
३
= अल्प - मध्य - उत्कृष्ट चिकित्सा योग्य
असाध्य- याप्य
तथा प्रत्याख्येय/अनुपक्रमणीय
( विकल्पो न तु असाध्यानां नियतनाम्
)
सुख साध्य
|
कृच्छ्र साध्य
|
हेतवः
पूर्वरुपाणि रुपाण्यल्पानि यस्य च।
|
निमित्तपूर्वरुपाणां
रुपाणां मध्यमे बले ।
|
न
च तुल्यगुणो दूष्यो न दोषः प्रकृतिः भवेत्।
न
च कालगुणैः तुल्यो ।
|
कालप्रकृतिदूष्याणां सामान्येऽन्यतमस्य
च ।
|
न
देशो दुरुपक्रमः ।
|
कृच्छ्र्देशम्
|
गतिरेका
नवत्वं अ रोगस्योपद्रवो न च ।
|
अनवं,एकपथं रोग नातिपूर्णचतुष्पदम्
|
चतुष्पादोपपत्तिश्चु
|
द्विपथं
नातिकालं वा
|
एकदोषज
|
द्विदोषजं
|
देहः
सर्वोषधक्षमः
|
गर्भिणी
वृद्धबालानां,शस्त्रक्षाराग्निकृत्यानाम् ।
|
याप्य- शेषत्वात्
आयुषो पथ्यसेवया लब्धाल्पसुखमल्पेन,हेतुनाऽऽशुप्रवर्तनम् । गम्भीर बहुधातुस्यं मर्मसन्धि
समाश्रितं ।
नित्यानुशायिनं रोगं दीर्घकालं अवस्थितम्
।
द्विदोषजम् ।
प्रत्याख्येय- त्रिदोशजम्,
औत्सुक्य अरति संमोहकरं इन्द्रियनाशनम्,दुर्बलस्य सुसंवृद्धं व्याधिं स अरिष्टमेव ।
“ क्रियापथम्तिक्रान्तं सर्वमार्ग अनुसारिणम् । ( च.सू.
१०)
“ ,, ,, केवलं देहमाप्लुता । (च. इ. ११)
“ दोषानुकर्षिणी सर्वमार्गानुसारिणी । ( च. सू. १३ )
Comments
Post a Comment