रक्तपित्त का चिकित्सा क्रम :- (च. चि. ४)


रक्तपित्त का चिकित्सा क्रम :-                                      (. चि. )

. निदान परिवर्जनम् !
. नादौ स्तम्भमर्हति - प्रारम्भ मे रक्तस्त्राव नही रोकना चाहिये !
. तस्मादुपेक्ष्यम् - उसकी उपेक्षा करनी चाहिये !
.  *ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे - लन्घन ( कफानुबन्ध के कारण )
    *अधोग रक्तपित्त मे तर्पण ( वातानुबन्ध के कारण  )
. ऊर्ध्वगे तर्पणम् पूर्वम् पेया पूर्वमधोगते !   (. चि. /३२)
   *लन्घन के पश्चात ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे -तर्पण प्रयोग
   *तर्पण के पश्चात अधोग रक्तपित्त मे - पेया प्रयोग
. सम् शोधन चिकित्सा प्रयोग  -    
                        *"प्रतिमार्ग हरणम् रक्तपित्ते विधीयते !"                          (.नि.)
                       *"अक्षीणबलमान्सस्य यस्य सन्तर्पणोत्थितम् !,बहुदोषम् बलवतो,!  
                                                           विरेचनेनोर्ध्वभागम् अधोगम् वमनेन !!"                      ( चि /५५,५६)
              अर्थात्
                          *  ऊर्ध्वग रक्तपित्त मे विरेचन कर्म,
                          *  अधोग रक्तपित्त मे वमन कर्म
#शोधन पश्चात कर्त्तव्य - *ऊर्ध्वग - तर्पण प्रयोग,
                                     *अधोग - यवागू प्रयोग
. सन्शमन क्रिया-
               प्रयोग :- *क्षीण बल मास कृश रोगी,
                           *रक्तपित्त रोग मे यक्ष्मा का सम्बन्ध प्रतीत होने पर
    eg.       *अटरुषकादि क्वाथ,
                *पदमकादि क्वाथ,
                *उशीरादि क्वाथ,
                *किरातिक्तादि चूर्ण
*रत्न प्रयोग-वैदूर्य,मोती,गेरु,सुवर्ण (रात्रिपर्यन्त भिगोकर प्रात: पान)
*रक्तकफानुबन्ध होने पर क्षार प्रयोग करना चाहिये
*मूत्रमार्गगत रक्तपित्त मे शतावरीक्षीर,
*गुदमार्गगत रक्तपित्त मे मोचरस कल्क से पकाया हुआ क्षीर प्रयोग,
*नासागत  रक्तपित्त मे अडूसादि के क्वाथ का अवपीड नस्य प्रयोग
.रक्तपित्त रोगाधिकार - वासाघृत
                                           शतावर्यादि घृत
.रक्तपित्त मे पथ्याप्थ्य- *पथ्य - कफानुबन्ध होने पर यूष /शाक प्रयोग,
                                                         वातानुबन्ध होने पर-मासरस का प्रयोग
                                             *अपथ्य- पित प्रकोपक आहार्-विहार

Comments

Popular posts from this blog

चरक सूत्रस्थान अध्याय -१० महाचतुष्पाद

जान्तव द्रव्य

अध्याय -29 दशप्राणायतनीय